Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội) – TOP 5 thành cổ nổi tiếng của Việt Nam thu hút du khách tham quan (P.4) – [VIETKINGS-TOPPLUS – Hành trình TOP Việt Nam]

Thăng Long - Hà Nội là nơi giao thoa các giá trị văn hóa của Đông Á với Đông Nam Á trong một quá trình lịch sử rất lâu dài. Sự giao thoa đó được thể hiện qua rất nhiều hiện vật lịch sử, công trình kiến trúc, cảnh quan đô thị mang bề dày 1000 năm. Tổng quan mô hình đô thị, kiểu dáng kiến trúc và nghệ thuật của Thăng Long - Hà Nội mang giá trị độc đáo và tiêu biểu cho sự phát triển liên tục của một trung tâm quyền lực chính trị kiểu châu Á. Rất nhiều sự kiện mang tầm vóc quốc tế, bao gồm sự phát triển của các nhà nước độc lập, các hình mẫu nhà nước kiểu Châu Á, ảnh hưởng của văn hóa phương Đông, phương Tây, của chủ nghĩa thực dân và các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc sau Chiến tranh thế giới thứ II đã để lại nhiều dấu ấn sâu đậm và còn có thể nhìn thấy được trong không gian chung của khu di sản.

Nhiều nét văn hóa và mỹ thuật độc đáo được hình thành tại Thăng Long và chính những giá trị đó đã làm cho khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long nổi lên như một trong những di sản văn hóa lớn nhất của dân tộc Việt Nam và mang tầm vóc quốc tế. Nhiều dấu tích nền móng cung điện, lầu gác và nhiều loại hình di vật độc đáo của Hoàng cung qua các thời kỳ lịch sử được các nhà khảo cổ học tìm thấy dưới lòng đất thuộc khu vực trung tâm Hoàng thành Thăng Long đã phản ánh sinh động về lịch sử phát triển lâu dài của Kinh đô Thăng Long.

Trải qua thời gian và những biến cố của lịch sử, thành Thăng Long đã có nhiều thay đổi, biến dạng, nhưng đến nay vẫn còn thấy được cả di tích trên mặt đất, dưới lòng đất, di tích lịch sử cách mạng, di tích khảo cổ, di tích kiến trúc nghệ thuật,… tạo thành hệ thống các di tích được đánh giá là quan trọng bậc nhất trong hệ thống các di tích đô thị cổ, trung, cận, hiện đại của nước ta. 

Kinh thành Thăng Long từ thời Lý được xây dựng theo cấu trúc ba vòng thành, gọi là “tam trùng thành quách”: vòng thành ngoài là La thành hay Đại La thành, vòng thành giữa là Hoàng thành (thời Lý - Trần - Lê gọi là Thăng Long thành, thời Lê còn gọi là Hoàng thành) và vòng thành trong cùng gọi là Cấm thành (hay Cung thành). Phương Đình Nguyễn Văn Siêu (1799-1872), trong sách Đại Việt địa dư chí toàn biên có đoạn mô tả khá rõ ràng về Hoàng thành Thăng Long thời Lê: “Ở giữa là Cung thành, trong cửa Cung thành là Đoan Môn. Trong Đoan Môn là điện Thị Triều, trong điện Thị Triều là điện Kính Thiên. Bên hữu Kính Thiên là điện Chí Kính, bên tả là điện Vạn Thọ. Bên hữu Đoan Môn là Tây Trường An, bên tả là Đông Trường An, ở giữa có Ngọc Giản. Trong Hoàng thành và ngoài Cung thành ở phía Đông là Thái Miếu, sau là Đông Cung”.

Đoan Môn (cổng nam) là một trong những cổng chính dẫn vào Cấm thành, nơi có điện Kính Thiên và các cung điện khác của vua. Được xây dựng thời Lê sơ (thế kỷ 15) và được tu bổ vào thời Nguyễn (thế kỷ 19), đây là cổng có vị trí quan trọng trong các hoạt động mang tính nghi lễ của Hoàng thành. Công trình xây dựng bằng đá và gạch vồ, cấu trúc hình chữ U với 5 cửa vòm cuốn. Tổng diện tích xây dựng là 3.970 m2. Cửa giữa dành riêng cho nhà vua, cao 4 m, rộng 2,7 m. Hai bên có 4 cửa nhỏ, cao 3,8 m, rộng 2,5 m dùng để các quan, hoàng thân ra vào cung.

Điện Kính Thiên là nơi cử hành các nghi lễ, đón tiếp sứ giả và thiết triều bàn những việc quốc gia đại sự. Theo Đại Việt Sử ký toàn thư, điện được xây năm 1428 đời vua Lê Thái Tổ và hoàn thiện vào đời vua Lê Thánh Tông. Điện nằm ở núi Nùng, trên nền cũ của cung Càn Nguyên - Thiên An thời Lý, Trần. Qua các bức ảnh do người Pháp chụp năm 1883-1886, ngôi điện có kiến trúc gỗ gồm 2 nếp hình chữ Nhị, kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái với các góc đao cong. Bờ nóc của hai nếp đều đắp nổi đôi rồng chầu mặt trời. Quanh điện có sân rộng được xây lan can bao 4 phía.

Đôi rồng đá được dựng năm 1467. Rồng đá là một di sản kiến trúc nghệ thuật tuyệt tác, tiêu biểu cho nghệ thuật điêu khắc thời Lê sơ. Được chạm trổ bằng đá xanh, rồng đá có đầu nhô cao, mắt tròn lồi, sừng dài có nhánh, bờm lượn ra sau. Thân rồng uốn lượn mềm mại thành nhiều vòng cung, nhỏ dần về phía nền điện, trên lưng có đường vây dài nhấp nhô như vân mây, tia lửa.

Cổng Hành cung phía đông thời Nguyễn. Theo Đại Nam nhất thống chí, năm 1805, khi xây thành Hà Nội theo kiểu Vauban, nhà Nguyễn đã xây dựng tường bao từ cửa Đoan Môn quanh nội điện làm Hành cung để vua làm việc và nghỉ ngơi mỗi khi Bắc tuần. Sau đó, nơi đây còn là lối vào Tòa nhà sở chỉ huy pháo binh quân đội Pháp. Hiện nay, trong khu thành cổ còn 8 cổng cùng với tường bao Hành cung bằng gạch vồ, xung quanh trung tâm thành Hà Nội thời Nguyễn.

Hậu Lâu rộng gần 2.400 m2, xưa gọi là Tĩnh Bắc Lâu, được xây dựng sau đời Hậu Lê, là nơi ở và sinh hoạt của hoàng hậu và công chúa. Thời Nguyễn, Hậu Lâu làm nơi ở của các cung tần, mỹ nữ đi theo nhà vua mỗi chuyến công du. Cuối thế kỷ 19, Hậu Lâu bị hư hỏng nặng, sau người Pháp đã cải tạo xây dựng lại như hiện nay.

Cửa Bắc hay Chính Bắc Môn nằm trên phố Phan Đình Phùng, được nhà Nguyễn xây năm 1805, là cổng thành duy nhất còn lại của Thành Hà Nội thời Nguyễn. Vào khoảng năm 1875-1879, trước Bắc Môn là chiếc cầu gạch bắc qua con hào rộng chừng 20 m bao quanh thành. Ngày nay, khu vực này là bãi cỏ, vỉa hè và một phần lòng đường Phan Đình Phùng.

Hiện phía ngoài Bắc Môn vẫn còn lưu dấu 2 vết đạn thần công của Pháp khi tấn công thành Hà Nội từ phía bờ sông Hồng ngày 25/4/1882.

Tại di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu đã tìm thấy những dấu tích cung điện quan trọng. Trải qua 10 thế kỷ với nhiều cuộc chiến tranh, nhiều biến thiên lịch sử và trong điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, nhưng các dấu tích kiến trúc, các loại hình di vật của cung điện xưa vẫn còn được bảo tồn tương đối tốt trong lòng đất. Trong khu di tích còn tìm thấy nhiều đồ dùng, vật dụng của nước ngoài, như các loại đồ sứ c���a Tây Á, Trung Quốc, Nhật Bản,… phản ánh quan hệ giao lưu văn hoá giữa Thăng Long với thế giới. Các nhà khoa học hàng đầu của đất nước về lịch sử, khảo cổ và văn hoá đều nhất trí định danh, định tính khu di tích 18 Hoàng Diệu là một bộ phận nằm trong Cấm thành - tức trung tâm của Hoàng thành. Đây là nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng của đất nước, trung tâm làm việc và nơi ở của vua và hoàng gia qua các triều đại.

Di sản vô giá trong lòng đất đã phát lộ và trở thành tài sản quý báu của nhân loại. Nhìn lại hành trình di sản của Hoàng thành Thăng Long chúng ta càng biết ơn những thế hệ đi trước đã dày công vun đắp nền văn hiến, để lại cho hậu thế một di sản nhân loại quý báu và thiêng liêng.

Giáo sư sử học Lê Văn Lan từng chia sẻ: “Các di tích  phát hiện như một cuốn sách được mở ra, có lớp lang, trật tự. Dưới 4 mét là tầng văn hóa khảo cổ của thành Đại La, thời kỳ tiền Thăng Long. Ở độ sâu 3 mét là tầng văn hóa thời Lý thế kỷ 11-12, còn lên đến 2 mét là lớp văn hóa thời Trần (thế kỷ 13). Những di tích được phát lộ tại khu vực Hoàng thành Thăng Long vào đúng dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long như thể cho ta một cuốn sách trong lòng đất, vô giá, có lớp lang đầy đủ, đủ nhận diện nơi này là chốn kinh đô, trung tâm đất nước suốt cả nghìn năm lịch sử”.  

Những công trình này cho thấy, tất cả các cơ quan quyền lực cao nhất qua nhiều thời kỳ lịch sử đều chọn nơi đây làm trung tâm chính trị, trung tâm quyền lực của đất nước. Giá trị nổi bật nhất của khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long-Hà Nội chính là "bộ lịch sử sống" chảy suốt theo cả chiều dài lịch sử hơn 10 thế kỷ của Thăng Long-Hà Nội, kể từ thành Đại La thời tiền Thăng Long đến thời đại ngày nay.