[WOWTIMES - VIETKINGS] Làng Hà Ân: Bền bỉ với nghề chổi đót truyền thống

LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

Cũng không ai biết rằng nghề làm chổi đót có từ bao giờ và du nhập vào làng bằng cách nào, chỉ biết rằng những người lớn tuổi truyền đạt lại vào khoảng thập niên 40-50 của thế kỷ XVIII, những người nông dân sản xuất, sau thời gian nhàn rỗi họ lên núi Hồng Lĩnh, Thạch Hương, Thạch Điền khai thác cây đót phơi khô bó thành từng bó đưa về, dưới bàn tay của những người nông dân lao động, những cây chổi được ra đời.

Thôn Hà Ân (xã Thạch Mỹ, huyện Lộc Hà, Hà Tĩnh) hiện có hơn 160 hộ dân làm chổi đót. Đi dọc theo các tuyến đường ở thôn Hà Ân, hầu như nhà nào cũng làm chổi. Thường thì họ nhập nguyên liệu về rồi tự làm theo hộ gia đình. Chổi làm bằng cán nhựa thì dễ làm hơn và giá cũng rẻ hơn khoảng 16.000-20.000 đồng/cái, còn chổi làm bằng cán đót thì cầu kỳ hơn và giá cũng cao hơn từ 23.000-30.000 đồng/cái.

Thôn Hà Ân (xã Thạch Mỹ) có hơn 200 hộ dân thì có đến 160 hộ dân làm nghề chổi đót

QUY TRÌNH LÀM NÊN NHỮNG CHIẾC CHỔI ĐÓT HÀ ÂN

Làm chổi đót không đòi hỏi trình độ cao bởi vì chủ yếu làm bằng phương pháp thủ công, những người cần cù, khéo léo, cẩn thận một chút là đã cho ra đời sản phẩm đạt chuẩn. Với bà con nông dân ở đây, từ người già cho đến trẻ nhỏ, những ai sinh ra từ làng quê này đều biết làm chổi đót.

Nguyên liệu chính để làm chổi là cây đót, được nhập từ Lào và các tỉnh miền núi phía bắc như Điện Biên, Thái Nguyên, Lào Cai, Lạng Sơn... Bông đót làm chổi phải cắt khi còn xanh và chưa nở hoa. Đót phơi khô phải có màu sáng, mịn, dai để làm chổi cho bền và chắc. Công đoạn đầu tiên tiên là tước bông đót thành từng bó nhỏ, mỗi bó trừ lại một phần cuống dài để làm cuống chổi. Khi bó đót phải quấn đều và chặt tay, nếu lỏng thì sau này hoàn thành, cây chổi sẽ dễ bị lỏng và rời ra khi sử dụng. Với chổi cán nhựa, sau khi bó đót tạo hình rẻ quạt sẽ nhét phần cuống đót vào cán nhựa. Bỏ bó đót vào cán nhựa xong, người thợ dùng sợi thép để xâu "chân tít". Công đoạn này sẽ quyết định làm cho chổi xòe ra và cố định để tăng diện tích bề mặt khi quét.

Nguyên liệu chính để làm chổi là cây đót, được nhập từ Lào và các tỉnh miền núi phía bắc

Công đoạn đầu tiên là tước bông đót thành từng bó nhỏ, mỗi bó trừ lại một phần cuống dài để làm cuống chổi

Khi bó đót phải quấn đều và chặt tay, nếu lỏng thì sau khi hoàn thành, cây chổi sẽ dễ bị lỏng và rời ra khi sử dụng

Cán chổi dài khoảng một mét, được quấn chặt bằng dây mây hoặc dây thép ở phần cuối để các que đót không bị rời ra.

Sau khi hoàn tất xâu "chân tít", người thợ sẽ dùng máy bắn đinh vít để cố định phần đầu của chổi và cán nhựa. Chổi cán đót cũng làm các công đoạn tương tự, duy chỉ có điểm khác là ở phần "chân tít" được kết hai vòng bằng dây mây hoặc dây nhựa. Cán chổi dài khoảng một mét, được quấn chặt bằng dây mây, dây nhựa hoặc dây thép ở phần cuối để các que đót không bị rời ra. Làm chổi đót không đòi hỏi trình độ cao bởi vì chủ yếu làm bằng phương pháp thủ công, chỉ cần người lao động cần cù, khéo léo, cẩn thận một chút là đã cho ra đời sản phẩm đạt chuẩn.

Bỏ bó đót vào cán nhựa xong, người thợ dùng sợi thép để xâu "chân tít". Công đoạn này làm cho chổi xòe ra và cố định để tăng diện tích bề mặt khi quét.

Với chổi cán nhựa, sau khi bó đót tạo hình rẻ quạt, các nghệ nhân sẽ nhét phần cuống đót vào cán nhựa. Cán nhựa để gắn vào chổi có nhiều màu, được mua với số lượng lớn

Bên cạnh sản phẩm chủ lực truyền thống là chổi đót bện mây, thì những loại chổi mới như: chổi đót cán nhựa, chổi đót quấn dây cước, chổi hộp… cũng được nhiều hộ đẩy mạnh sản xuất.

Với truyền thống lâu đời chổi đót Hà Ân được cả nước biết đến và hiện nay, Hà Ân còn là nơi cung cấp nguyên liệu đót cho một số làng nghề làm chổi trong cả nước. Mỗi tấn đót mang về bán lại cũng đã cho lợi nhuận 5 - 7 triệu đồng. Giá đót thường dao động từ 25-33 triệu đồng/tấn. Mỗi năm, cả thôn Hà Ân tiêu thụ hàng nghìn tấn đót và gần 1 vạn cái chổi, gồm các loại chổi như chổi quét nhà, chổi quét bàn thờ, chổi chà tường, đót sơ chế của làng nghề.

Chổi làm xong được người dân xếp lên xe đẩy chở đến nhập cho một số tư thương trong thôn.

Ngoài nghề làm chổi truyền thống, Làng Hà Ân còn là nơi cung cấp nguyên liệu đót cho một số làng nghề làm chổi ở các khu vực lân cận

Ngày 7/11/2016, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành Quyết định số 3136/QĐ-UBND về việc công nhận làng nghề truyền thống Chổi đót Hà Ân, xã Thạch Mỹ, huyện Lộc Hà, Hà Tĩnh.

Giữa những đổi thay của thời gian, làng chổi đót Hà Ân vẫn bền bỉ giữ vững nghề xưa như một phần ký ức và giá trị truyền thống quý báu. Mỗi cây chổi là tâm sức, là câu chuyện về tình người, tình quê được gửi gắm qua đôi bàn tay khéo léo của những người thợ làng. Chổi đót Hà Ân không chỉ là vật dụng quen thuộc mà còn là kết tinh của tình yêu nghề và niềm tự hào của một làng quê giàu truyền thống.