[VIETKINGS-TOPPLUS đề cử] TOP 100 điểm đến hấp dẫn nhất Việt Nam 2023 (P.22): Chợ nổi Cái Răng (Cần Thơ) – Độc đáo nét văn hóa mang đậm dấu ấn vùng sông nước

Về tập quán cư trú, sinh hoạt, Cần Thơ nói riêng, Đồng bằng sông Cửu Long nói chung có hệ thống sông ngòi chằng chịt. Để thích ứng với môi trường sông nước, người dân cư trú trong các ngôi nhà xây dựng trên nền đất cao ráo hoặc những ngôi nhà sàn ven sông, rạch. Bên cạnh đó, người dân còn cư trú trên các mảng bè hoặc ghe thuyền thường tập trung nhiều ở các ngã ba, ngã tư sông. Những người di chuyển trên sông cũng thường neo đậu ở những ngã ba, ngã tư, những nơi giáp nước, nghỉ ngơi chờ con nước hoặc chờ trời sáng để tiếp tục lên đường. Do vậy, những nơi này dần trở thành nơi tập trung nhiều người sinh sống, nhiều ghe xuồng neo đậu. Để phục vụ nhu cầu của người dân, chợ trên sông cũng dần dần hình thành. Chợ nổi có thể đã ra đời từ đó.

Chợ nổi Cái Răng nằm trên trục đường thủy sông Hậu - kênh xáng Xà No nên rất thuận lợi cho việc giao thương, buôn bán với các tỉnh lân cận và cả vùng ĐBSCL. Chợ nổi Cái Răng có hàng trăm ghe thuyền tụ hội mua bán hàng hóa rất tấp nập: ghe hàng của người Việt bán trái cây, rau củ; ghe buồm của đồng bào Khmer chở bán cà ràng (bếp bằng đất nung); nhà bè của người Hoa bán tạp hóa... Các ghe chở hàng gia dụng, gốm sứ từ Biên Hòa, Sài Gòn, Lái Thiêu; các ghe chở lá lợp nhà, chiếu, than đước, thủy sản từ Cà Mau, Rạch Giá cũng lên tụ họp buôn bán làm cho chợ nổi Cái Răng ngày thêm sung túc, phong phú. Hàng hóa được bày bán ở chợ nổi rất phong phú, gồm nhóm hàng nông sản; nhóm hàng thủ công, gia dụng; nhóm hàng thực phẩm chưa chế biến và chế biến sẵn; hàng gia dụng thiết yếu hằng ngày…

Hằng ngày, chợ nổi Cái Răng họp khá sớm, thường từ lúc mờ sáng và đến khoảng 8, 9 giờ thì vãn. Ở chợ nổi, hầu hết hàng hóa đều được bán sỉ (bán buôn). Tại chợ, hàng hóa rất đa dạng, phong phú, đứng đầu là nhóm hàng nông sản: trái cây, rau củ quả, hoa kiểng; tiếp theo là nhóm hàng thủ công, gia dụng (lu hũ, khạp, chén, đĩa, nồi niêu, xoong, chảo…); thực phẩm (mắm, khô, nước mắm, bột ngọt, đường, sữa…). Ngoài ra, ở chợ còn có các xuồng nhỏ bán đồ ăn uống và một số hàng hóa phục vụ sinh hoạt hàng ngày của dân cư và du khách.

Ở chợ nổi Cái Răng hình thành một hình thức chào hàng khá độc đáo và đặc sắc. Người bán hàng thường sử dụng “cây bẹo.” Đây là một cây sào dài được dựng trên ghe thuyền dùng để treo các loại hàng hóa cần bán. Từ xa, người mua hàng có thể quan sát cây bẹo để biết ghe hàng nào bán thứ gì, từ đó họ sẽ tiếp cận và thương lượng mua bán rất dễ dàng, thuận tiện. Cây bẹo vừa có ý nghĩa chào hàng, vừa tạo cho khung cảnh chợ nổi thêm sinh động, đa sắc màu.

Phương thức “4 treo” này mang thông điệp rất rõ ràng:

- Treo gì bán nấy: Chủ ghe buôn bán mặt hàng gì thì sẽ treo thứ đó lên cây bẹo (hay còn gọi là cây nêu) để khách hàng có thể dễ dàng nhận biết và ghé mua. 

- Treo mà không bán: Còn gì ngoài quần áo của các hộ gia đình sinh sống ngay trên ghe thuyền.

- Không treo mà bán: Đây chính là những chiếc ghe phục vụ ẩm thực với đa dạng món ăn ngay trên sông cho khách du lịch miền Tây: hủ tiếu, bún, bánh mì thịt, cà phê kho,...

- Treo cái này nhưng bán cái khác: Trường hợp này xuất hiện khi chủ ghe muốn bán đi chiếc ghe của họ thì họ sẽ treo lên cây bẹo một tấm lá lợp nhà.

Hình thức “bẹo hàng” này là một nét văn hóa giao thương độc đáo mà chỉ có chợ nổi mới có – một cách quảng cáo sản phẩm không ồn ào, vội vã nhưng lại mang đến cho du khách cũng như khách hàng những điều thú vị riêng.

Ở giữa bốn bề sông nước, với hàng trăm ghe thuyền san sát, hình ảnh cây bẹo đã trở thành nét văn hóa của vùng sông nước, đồng thời là một phương thức tiếp thị và quảng cáo hàng hóa hết sức thú vị. Nhiều du khách khi đến chợ nổi đã tỏ ra rất thích thú với hình ảnh cây bẹo chào hàng. Điểm độc đáo của chợ nổi Cái Răng là ở chợ nổi không "bán chịu" và ít nói thách; mọi giao dịch diễn ra nhanh chóng để kịp con nước hoặc trước lúc chợ tan, khi mặt trời lên cao.

Theo Tiến sĩ Đào Ngọc Cảnh, do đặc thù của chợ nổi là giao dịch trên sông nước, cần nhanh gọn, linh hoạt nên các hoạt động giao thương ở đây được thực hiện trên nền tảng chữ “tín”, nghĩa là sự tin tưởng giữa người mua và người bán, không cần thương lượng phức tạp, không cần ký hợp đồng hoặc người làm chứng, nhưng rất ít xảy ra các vụ tranh chấp ở chợ nổi. Những đơn hàng trị giá hàng chục triệu đồng, khối lượng hàng hóa cả chục tấn cũng chỉ được giao dịch trực tiếp bằng miệng trong vài mươi phút. Nguyên tắc mua bán ở chợ nổi là bớt kỳ kèo, bớt nói thách về giá cả để người bán và người mua đều có lợi, tiết kiệm được thời gian, hạn chế chi phí, đưa nhanh hàng hóa đến nơi cần thiết. Mọi người đều thấm nhuần các quy ước, thông lệ mua bán trên sông nên đã tự thỏa thuận, vạch ra một công thức, trật tự giao thương cho mình, trở thành “văn hóa chợ nổi”. 

Chợ nổi Cái Răng thường họp khá sớm, thường từ lúc mờ sáng và đến khoảng 8, 9 giờ thì vãn. Ngày xưa, người dân thường dùng xuồng ba lá, xuồng năm lá, ghe tam bản để về họp chợ nổi. Bây giờ có cả tắc ráng, ghe máy. Người đi mua cũng đến chợ bằng xuồng, ghe. Người chèo xuồng như nghệ sĩ uốn dẻo với cây chèo điều khiển những chiếc xuồng con len lỏi khéo léo giữa hàng trăm ghe thuyền mà không hề va quệt. Người miền Nam vốn chân chất, dân thương hồ trên sông nước miền Tây còn chân chất và đáng yêu hơn. Bởi họ phải vất vả mưu sinh trên sông nước hàng ngày, nên họ sống với nhau bằng cái tình của sông, của nước mênh mông và cởi mở. Không cố gắng tranh giành phần thắng, mà lựa nhau, nhìn nhau mà đi, lựa nhau mà bán, nhường nhịn, giúp đỡ, chia sẻ nhau mà sống. Đó là văn hóa tình người, điều làm nên sự đặc sắc của văn hóa chợ nổi Cái Răng.